توصیه‌هایی برای آموزش زبان به زبان آموزان با نیازهای خاص
در این مطلب به بررسی برخی از تصورات اشتباه پیرامون آموزش زبان به کودکان با نیازهای خاص می‌پردازیم و توصیه‌هایی در این زمینه می‌کنیم.
ورا معلم دبستانی در اسپانیا می‌گوید من می‌دانم که در کلاسم چند شاگرد با نیازهای خاص دارم. می‌خواهم به طریقی به آن‌ها کمک کنم تا حس کنند جز‌ئی از جمع هستند و تفاوتی با دانش‌آموزان عادی ندارند. اما واقعا نمی‌دانم چطور این کار را انجام دهم.»
کریس هم یک معلم دوره‌ی راهنمایی در کشور لهستان است. او می‌گوید «برخی از بچه‌های کلاس آموزش زبان من بسیار بد رفتاری می‌کنند. آن‌ها نمی‌توانند آرام بنشینند، تمرینات را کامل انجام نمی‌دهند و همیشه سر و صدا می‌کنند. فکر می‌کنم این دسته از شاگردانم در یاد گیری مشکل دارند اما نمی‌دانم چکار کنم.»
آیا شما هم وضعیتی مشابه با این معلم‌ها دارید؟ آیا می‌خواهید به دانش‌آموزان با نیازهای خاص در کلاس آموزش زبان خود کمک کنید اما راه آن را نمی‌دانید؟ بسیاری از کشورهای جهان در حال حاضر سیاست‌های شمول اجتماعی و آموزشی را برای دانش‌آموزان با نیازهای خاص در پیش گرفته‌اند که طبیعتا در آموزش زبان هم لحاظ می‌شود. این بدان معنا است که تعداد دانش‌آموزان با نیازهای خاص در کلاس‌های معمولی بیشتر و بیشتر می‌شود. بسیاری از معلمان احساس می‌کنند دروه‌های تربیت معلم آن‌ها را برای کار با دانش‌آموزان با نیازهای خاص آماده نکرده است. اما در مورد آموزش زبان به زبان‌آموزان با نیازهای خاص تصورات اشتباهی وجود دارد که در زیر به آن‌ها می‌پردازیم:
شما باید یک روانشناس یا یک معلم آموزش دیده باشید تا بتوانید با این دسته از دانش‌آموزان کار کنید
نه این درست نیست. البته اگر در مورد دانش‌آموزان با نیازهای خاص بیشتر بدانید و از توصیه‌های متخصصین در این زمینه استفاده کنید، در آموزش زبان موفق‌تر خواهید بود اما روش آموزش زبان خوب، مدیریت صحیح کلاس و دادن تمرین‌های مفید و هدفمند برای دانش‌آموزان با نیازهای خاص از همه چیز مهم‌تر است. به‌عنوان مثال، دانش‌آموزان با نیازهای خاص به قوانین و دستورالعمل‌های شفاف نیاز دارند، تمریناتی که به آن‌ها داده می‌شود باید کوتاه و قابل انجام باشید تا حس کنند دستاوردی داشته‌اند. این دسته از دانش‌آموزان باید حس کنند که معلم به آن‌ها اهمیت می‌دهد. معلم باید برای آموزش زبان به آن‌ها علاوه بر حس بینایی و شنوایی از حواس دیگر مثل چشایی، بویایی و لامسه نیز استفاده کند. یک معلم خوب همه‌ی کارهایی را که بر شمردیم بدون دانش تخصصی در مورد دانش‌آموزان با نیازهای خاص انجام می‌دهد و در نهایت در آموزش زبان موفق خواهد بود.
با وجود دانش‌آموزان با نیازهای خاص در کلاس، دانش‌آموزان عادی پیشرفت کمتری خواهند داشت
نه، لزوما این طور نیست. بچه‌ها با نیازهای خاص می‌توانند به بچه‌های دیگر یکدلی و درک تفاوت‌ها و سایر مهارت‌های اجتماعی را یاد دهند. بچه‌ها به طور طبیعی می‌فهمند که بعضی از دانش‌آموزان به کمک بیشتری نیاز دارند. بزرگ‌ترها هم باید متوجه این موضوع باشند و روی آن کار کنند. کلاسی که شامل دانش‌آموزان عادی و همین‌طور دانش‌آموزان با نیازهای خاص باشد، می‌تواند باعث غنای یادگیری شود.
دانش‌آموزان با نیازهای خاص نمی‌توانند زبان یاد بگیرند
نه، این تصور هم درست نیست. آموزش زبان به دانش‌آموزان با نیازهای خاص فرصت یادگیری مهارت‌های مهم از قبیل شنیدن، کار با دیگران، انتظار برای جلب توجه، توجه به مسائل مربوط به دیگران، درک زبان اجتماعی و بیان عقیده را برای کودکان با نیازهای خاص فراهم می‌آورد. این‌ها مهارت‌هایی هستند که در آموزش زبان فراگرفته می‌شوند و باید با روش‌های جذاب و غیر تهدید آمیز آموزش داده شوند. خواندن و نوشتن داستان به کودکان فرصت می‌دهد تا مسائل را به صورتی خلاق بررسی کنند. یادگیری زبان با این روش می‌تواند تجربه‌ای متفاوت از کلاس آموزش زبان را برای این دسته از دانش‌آموزان فراهم بیاورد.
آموزش زبان برای کودکان با نیازهای خاص نیاز به صرف وقت اضافی و برنامه ریزی مضاعف دارد
خیر. همه‌ی معلم‌ها وقت کم می‌آورند اما آموزش زبان به کودکان با نیازهای خاص نیاز به برنامه‌ریزی اضافی ندارد. آموزش زبان به این دسته از کودکان شامل برنامه‌ریزی برای سبک‌های متفاوت یادگیری، فکر کردن در مورد علاقه‌ها و نقاط قوت زبان‌آموزان از جمله تنوع در نوع تمرین‌ها و ارائه‌ی دقیق درس می‌شود. اما این نوع برنامه‌ریزی در آموزش زبان در نهایت به نفع همه‌ی زبان‌آموزان کلاس خواهد بود.
معلم نمی‌تواند مشکل خاص زبان‌آموز را بر طرف کند بنابراین هیچ کار ی از دست او ساخته نیست
به هیچ وجه این طور نیست. زبان‌آموز نیازی به برطرف شدن مشکل خاص خود ندارد. این طرز فکر به مشکل زبان‌آموز از دریچه‌ی پزشکی نگاه می‌کند و تصور می‌کند که زبان‌آموز نقص فنی دارد که باید تعمیر شود. برای این‌که به شمول اجتماعی دست پیدا کنیم، همه‌ی ما باید در مورد مشکلات و تفاوت‌های دیگران بیشتر بدانیم. معلم‌ها از دانش‌آموزان با نیازهای خاص می‌توانند چیزهای زیادی بیاموزند و مدارس نیز باید آموزش زبان را به صورتی پیاده کنند که به شمول آموزشی و اجتماعی کمک کند. به‌عنوان مثال، به‌جای این‌که به دنبال یک متخصص باشند تا با کودک کار کند، از این متخصص بخواهند تا به معلم‌ها کمک کند که بهتر بتوانند کودک را درک و با او کار کنند.
چند نکته برای تدریس در کلاسی که بچه‌ها با نیازهای خاص نیز در آن حضور دارند
- به آن‌ها به چشم یک دانش‌آموز نگاه کنید نه به چشم کسانی که محدودیت دارد. دانش‌آموزان با نیازهای خاص هم انسان هستند و شخصیت دارند. به‌عنوان مثال، تمام کسانی که از dyslexia یا خوانش پریشی رنج می‌برند یکسان نیستند. دانش‌آموز ممکن است درون‌گرا، برون‌گرا، خلاق، غیر خلاق، شوخ طبع، جدی، علاقه‌مند به موسیقی یا از آن متنفر باشد. پس سعی کنید دانش‌آموز را بشناسید.
- فعالیت‌هایی را تشویق و تمرین کنید که به یکدلی و تفاهم همیشگی در بین دانش‌آموزان آموزش زبان کمک کند. برای مثال، در آموزش زبان بسیاری از فعالیت‌ها شامل حدس زدن یا به خاطر آوردن خصوصیات هم‌گروه و یافتن ویژگی‌های مشترک و متفاوت با او است. از این فعالیت زبانی حداکثر استفاده را بکنید.
- قوانین اخلاقی شفاف برای کلاس آموزش زبان وضع کنید. برخی از این قوانین می‌تواند به این صورت باشد: ما به هم کمک می‌کنیم. ما به یکدیگر گوش می‌دهیم. ما درک می‌کنیم که هر کسی منحصر به فرد است.
- به زبان‌آموزان فرصت بدهید تا زبان را به طرق مختلف ارائه دهند و تمرین کنند.
- برای بچه‌ها امکانی فراهم کنید تا از یکدیگر یاد بگیرند. با این کار بچه‌ها می‌توانند به یکدیگر کمک کند و مهارت‌های خود را به همکلاسی‌های خود آموزش دهند.
- پیش از دادن دستورالعمل در مورد آن به دقت فکر کنید. دستورالعمل‌ها باید خلاصه و واضح باشند و به صورت گام به گام داده شوند و به ترتیبی باشند که دوست دارید دانش‌آموزان آن‌ها را انجام دهند. مثلا اگر می‌خواهید بچه‌ها اول به تخته نگاه کنند و بعد کتاب‌های خود را باز کنند، آن را به صورت ساده بگویید و از ساختارهای پیچیده استفاده نکنید. مثلا بگویید «Look at the board, open your books» و نگویید: «Before you open your books, look at the board.»
- از جملات منفی استفاده نکنید. بگویید چه کار بکنند نه این که چه کار نکنند. به عنوان مثال، به‌جای این که جملهی امری منفی «Don't keep turning round» را به کار ببرید از جملهی امری مثبت «Look at the board» استفاده کنید.
- از وسایل بصری استفاده کنید. با استفاده از عکس ها بخش‌های مختلف درس را به آن‌ها نشان دهید مثلا برای listening از عکس گوش، برای speaking از عکس دهان، برای writing از عکس خودکار و برای reading از عکس کتاب استفاده کنید. در شروع آموزش زبان این عکس‌ها را به تخته بزنید تا ترتیب درس آن روز را به آن‌ها نشان دهید.
- در بحث آموزش زبان باید به نیازهای دانش‌آموزان توجه داشته باشید و جای نشستن مناسب برای هر کس را تعیین کنید. به عنوان مثال، دانش‌آموزانی که مشکل شنوایی دارند باید نزدیک به معلم بنشینند و دانش‌آموزانی که اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD دارند باید از چیزهایی که باعث حواس پرتی می‌شوند مثل پنجره‌ها و بخاری دور باشند.
- سعی کنید از افراد دیگر ، والدین، درمانگرها و سایر متخصصین و بالا تر از همه خود دانش‌آموز سوال بپرسید. این افراد می‌توانند به شما کمک کنند تا کارهایی را که لازم است در کلاس انجام دهید و در آموزش زبان موفق‌تر عمل کنید.
