طب سنتی برای دنیای مدرن

طب سنتی برای قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و با گذشت زمان انسان در مورد این شیوه درمانی اطلاعات بیش‌تری کسب کرده است. در حال حاضر حدود 90-70 درصد مردم کشورهای آفریقایی، آسیایی، آمریکای لاتین و خاورمیانه برای درمان اولیه از طب سنتی استفاده می‌کنند. تنها در اروپا چیزی حدود 100 میلیون نفر از طب سوزنی به‌عنوان درمان اصلی یا تکمیلی استفاده می‌کنند. امروزه طب سنتی به صنعتی بزرگ تبدیل شده است. در سال 2012 فروش جهانی گیاهان دارویی چین به بیش از 83 میلیارد دلار رسید. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که فروش گیاهان دارویی در سال 2020 به 115 میلیارد دلار برسد. در این میان عمده بازار خرید گیاهان دارویی اروپا و استرالیا می‌باشد. گسترش فرهنگ سالم زیستی در میان زنان، آن‌ها را به بزرگ‌ترین مشتریان گیاهان دارویی و طب سنتی تبدیل کرده است. 

متاسفانه داروهای شیمیایی آن‌قدر متنوع نیستند. این داروها باید از فیلتر پرهزینه آزمایشاتی که سال‌ها به طول می‌انجامد با موفقیت بگذرند. هم‌چنین داروهای شیمیایی به دلیل استفاده نادرست توسط بیماران کارایی خود را از دست داده و بیماری‌ها در برابر آن‌ها مقاوم شده‌اند. بنابراین دانشمندان و محققان برای درمان بیماری‌ها به طب سنتی روی آورده‌اند. این رویکرد با موفقیت‌هایی هم همراه بوده است. برای مثال محققان از آرتمیزینین جهت درمان مالاریا بهره گرفتند. مطالعات بسیاری برای یافتن دیگر مواد ضد مالاریایی در حال انجام است. 

گیاه گندواش (Artemisia annua)  حاوی ماده‌ی آرتمیزنین است که در درمان مالاریا بسیار موثر است. اغلب داروهای ضد مالاریا از این ماده ساخته می‌شوند. استفاده از گیاه گنداوش در طب سنتی چین سابقه طولانی دارد. این گیاه در سال 1980 مورد توجه محققان غربی قرار گرفت. با این حال به دلیل تردید در اثربخشی آرتمیزینین تا سال 2004 این ماده توسط سازمان جهانی بهداشت مورد تایید قرار نگرفت. ماده‌ی آرتمیزینین در درمان دیگر بیماری‌ها مانند سرطان و شیستوزوما (تب حلزون) موثر است. متاسفانه گزارشاتی در خصوص مقاومت بیماری‌ها در برابر این ماده در جنوب شرقی آسیا ارائه شده که به نگرانی‌های شیوع فاجعه‌ی انسانی در این منطقه افزوده است.

در سر تا سر دنیا از دانشمندان گرفته تا سیاست مداران در تلاشند تا طب سنتی را  در دنیای مدرن امروزی جای دهند. خبر خوش این است که در حال حاضر این تلاش‌ها مثمر ثمر بوده و اکنون یک چهارم داروهای درمانی موجود از گیاهان دارویی ساخته می‌شوند. هم‌چنین از 121 دارو برای درمان سرطان 90 تای آن از گیاهان ساخته شده‌اند.

جدول زیر شامل استفاده بعضی از گیاهان در ساخت دارو می‌باشد:

متاسفانه با وجود مزایای طب سنتی تاکنون این دانش با پزشکی مدرن آمیخته نشده است و تلاش‌ها برای تعیین استانداردهای ایمنی و اثربخشی گیاهان دارویی کافی نبوده است. از سوی دیگر طرفداران محیط زیست نگران تهدید بالقوه‌ی بازار پر تقاضای گیاهان دارویی هستند و بیان می‌کنند که افزایش تقاضا برای گیاهان دارویی منجر به افزایش برداشت این گیاهان می‌شود که خود تهدیدی برای تنوع زیستی محسوب می‌شود. یکی از پیامدهای این افزایش تقاضا در معرض خطر قرار گرفتن بعضی از حیوانات می‌باشد. برای مثال انتشار ادعای خواص ضد سرطانی شاخ کرگدن موجب افزایش شکار غیر مجاز این حیوان شد. از دیگر حیواناتی که هدف شکار گسترده قرار گرفته ببر است. در طب سنتی چینی و به طور کلی آسیای شرقی از استخوان و دیگر قسمت‌های بدن ببر برای درمان بیماری‌های بسیاری استفاده می‌شود. از دیگر موانع ادغام طب سنتی با پزشکی مدرن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

شاید یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های پزشکی مدرن با طب سنتی سياست حفاظت از دانش پزشکی باشد. پزشکان طب سنتی به راحتی دانش و تجارب خود را در دسترس عموم قرار می‌هند. اما دانش پزشکی مدرن تحت قوانین حفاظتی سختی قرار دارند. زیست دزدی پدیده‌ای است که در آن دانش بومیان و مردمان بخشی از جهان بدون آگاهی و خرسندی‌شان مورد بهره‌برداری سودجویانه قرار می‌گیرد. در این شرایط وضع قوانین در سطح ملی و جهانی برای مقابله با این پدیده امری ضروری است. با این حال حفظ زیست بوم و دانش طب سنتی مردمان محلی در مقابل شرکت‌های سودجویان دارویی بسیار سخت و دشوار است. پروتکل ناگویا یکی از ابزار بین المللی است که به منظور محافظت و دانش طب سنتی وضع شده است. هدف اصلی این پروتکل بهرمندی مردمان محلی از مزایا و سود حاصل از فروش گیاهان دارویی و دیگر تحقیقات است. این پروتکل هر کشور را موظف می‌کند تا در صورت بهره‌برداری از دانش طب سنتی و زیست بوم یک منطقه از رضایت مردمان محلی اطمینان حاصل کند و سود حاصله را با آن‌ها تقسیم کند. برای مثال بعد از وضع پروتکل ناگویا در جنوب هند، توافق نامه‌ای مبنی بر بهره‌مندی قبیله‌ی کانی از درآمد فروش محصولات شرکت TBGRI به امضا رسید. به همین ترتیب در جنوب آفریقا مردمان محلی سن در سود حاصله از فروش محصولات شرکت‌هایی که از گیاهان دارویی آن منطقه استفاده می‌کردند سهیم شدند.

پروتکل ناگویا در سطح بین‌المللی کارآمد نشان داده شد. اما هر کشوری از شناسه‌های متفاوتی برای محافظت از دانش طب سنتی خود استفاده می‌کنند. برای مثال استفاده از علائم تجاری، ذکر منطقه جغرافیایی نمونه‌هایی از ابزارهایی است که برای مقابله با زیست دزدی انجام می‌شود. بنابراين برای ادغام طب سنتی با پزشکی مدرن باید با قوانین مختلف هر کشور کنار آمد و راه حلی برای آن پیدا کرد. طبق آمارهای سازمان جهانی سلامت قوانین وضع شده برای طب سنتی در هر کشور طی 15 سال گذشته رشد چشمگیری داشته است.

تا رسیدن به استاندارهای جهانی برای طب سنتی راه پر پیچ و خم وجود دارد. وضع قوانین ناکارآمد به معنی به بوجود آمدن داروهای تقلبی و درآمدزایی برای سوداگران گیاهان دارویی است. اغلب بررسی اثربخشی شیوه‌های درمانی طب سنتی و تشخیص مضر بودن و یا مفید بودن آن بسیار دشوار است. در بازار محصولات طب سنتی تقلبی به وفور وجود دارد. بسیاری از محصولات گیاه خریداری شده از طریق اینترنت دارای مواد سمی و مضر مانند سرب، قلع، و آرسنیک هستند. تمام این دغدغه‌ها باعث انتخاب داروهای صنعتی نسبت به گیاهان دارویی شده است.

در این راستا سازمان جهانی سلامت در تلاش برای ارائه‌ی پیشنهادات و استاندارهایی می‌باشد که به کشورها جهت وضع قوانین و سیاست‌های نظارتی طب سنتی کمک می‌کند. اولین قدم برای موفقیت در این زمینه درک نقش طب سنتی در سلامت مردم، شناسایی گیاهان دارویی مورد استفاده در کشور و میزان اتکای مردم به طب سنتی است. 

شیوه‌های آزمایش داروها نیز مانند قوانین اعمال شده متنوع است. داروهای صنعتی تحت آزمایشات گسترده‌ای برای تعیین اثربخشی و هم‌چنین بی ضرر بودن آن قرار می‌گیرند. اما برخلاف داروهای صنعتی، آزمایشات کمی برای بررسی گیاهان دارویی صورت می‌گیرد. 

برخی بر این باروند که گیاهان دارویی و به طور کلی طب سنتی قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و نیاز به آزمایشات دیگری برای اثبات بی خطر بودن آن‌ها نیست. اما عده‌ای نیز خواهان آزمایشات گسترده روی گیاهان دارویی هستند.

انجمن‌های تحقیقاتی بزرگ بین المللی در ادغام کردن طب سنتی با پزشکی مدرن عزم راسخی دارند. و بسیاری از کشورها نیز در این راستا گام برداشته‌اند. برای مثال سازمان بهداشت آمریکا انجمنی را برای تحقیق درباره تاثیر طب سوزنی، مکمل‌های گیاهی، مدیتیشن و سایر شیوه‌های طب سنتی در درمان بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عصبی تاسیس کرده‌ است.

مطمئنا طب سنتی در سلامت جامعه جهانی نقش بسیار پر رنگی دارد. اگر کشور‌های در حال توسعه و هم‌چنین توسعه یافته در ادغام طب سنتی با پزشکی مدرن  با یکدیگر همکاری کنند، شاهد پیشرفت‌های بسیاری در زمینه درمان انواع بیماری‌ها خواهیم بود.