مزایا و خطرات رادیولوژی
ویلهلم رونتگن در سال 1895 در حالی که داشت با ابزار کاتد ور می‌رفت، فکر مزایای بالقوه‌ی اشعه‌ی ایکس به ذهن او خطور کرد. این فیزیکدان آلمانی اشیا مختلفی را جلوی این اشعه‌ها قرار داد تا واکنش‌های آن‌ها را در مقابل یک صفحه‌ی عکاسی که قابلیت ثبت تصاویر را دارد بررسی کند.
رونتگن می‌خواست بداند دست همسرش در معرض این پرتو‌های مرموز چه شکلی خواهد داشت. آن صفحه عکسی از استخوان‌ها و گوشت او ثبت کرده بود که شباهت زیادی به عکس‌های رادیولوژی امروزی داشت. قابلیت عکسبرداری از داخل بدن انسان یک دستاورد انقلابی و جایزه‌ی نوبل برازنده‌ی آن بود.
امروزه اشعه‌ی ایکس و رادیولوژی در جاهای زیادی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از مطب‌های پزشکان و دندان پزشکان گرفته تا گیت‌های بازرسی فرودگاه‌ها. گرچه اسکن‌های پزشکی به پزشکان و بیماران سراسر جهان کمک می‌کنند تا بیماری‌ها را تحت نظارت داشته باشند، اما بی عیب هم نیستند و آن عیب چیزی نیست جز تاثیرات منفی اشعه.
همان‌طور که در ادامه خواهیم گفت، دستگاه رادیولوژی نوعی اشعه ساطع می‌کند که اگر شدت و دفعات قرار گیری در معرض آن زیاد باشد برای انسان مضر است. در این مطلب، به بررسی مزایا و خطرات استفاده از رادیولوژی خواهیم پرداخت.
اما ابتدا، نگاهی می‌اندازیم به خصلت دوگانه‌ی رادیولوژی و علت مفید و مضر بودن آن.
اشعه‌ی ایکس: مفید یا مضر
رادیولوژی یا همان اشعه‌ی ایکس نوعی انرژی الکترومغناطیس است. این اشعه‌ها طول موج کوتاهی دارند که به آن‌ها اجازه می‌دهد انرژی زیادی را با خود حمل کنند. اما وقتی این اشعه‌ها به بدن انسان برخورد می‌کنند اصطلاح تابش یون ساز هم وارد معادله می‌شود.
تابش یون‌ساز، الکترون‌هایی را که دور هسته‌ی اتم‌ها می‌چرخند را متوقف می‌کند. این کار مثل این است که چیزی مانع از چرخیدن زمین به دور خورشید شود. وقتی الکترون‌ها از از گردش خارج می‌شوند مولکول‌های باردار یا اتم‌هایی به نام یون ایجاد می‌کنند که می‌توانند پخش شوند و اتم‌های دیگر را در سلول‌های ما مختل کنند.
آسیب رسیدن به سلول‌ها در اثر پرتو‌ها می‌تواند DNA ما را نیز تغییر دهد که احتمال جهش سلولی را در طی همانندسازی بالا برده یا حتی به مرور زمان سرطانی می‌شود. به همین دلیل است که پزشکان در هنگام انجام رادیولوژی دوز موثر اشعه‌ی ایکس یا کمترین میزان آن را تنظیم می‌کنند. به علاوه، پرتو‌ها در طول زمان روی هم جمع می‌شوند بنابراین تعداد دفعات استفاده از رادیولوژی نیز اهمیت دارد.
اما اشعه‌ی ایکس خوبی‌هایی هم دارد. خوشبختانه، سلول‌های بدن پس از قرار گیری مختصر در معرض دستگاه رادیولوژی خود را ترمیم می‌کنند. در مراکز پزشکی اشعه‌ی ایکس به ما کمک می‌کند تا بتوانیم استخوان‌ها، دندان‌ها و اعضای داخلی بدن را که از بیرون بدن پیدا نیستند ببینیم. این اشعه‌های رادیولوژی به بررسی شکستگی‌ها و رشد غیر عادی استخوان‌ها کمک می‌کنند و به پزشکان اجازه می‌دهند بر تاثیر جراحی‌ها نظارت داشته باشند. مزایای درمانی رادیولوژی به عیب‌ها و مضرات آن می‌چربد.
مزیت دیگر رادیولوژی این است که اگر کودک یا حیوانات خانگی به صورت تصادفی شیئی را بلعید، می‌توانیم از آن کمک بگیریم. در ادامه‌ی مطلب خواهیم دید که چه کسانی بیشترین آسیب پذیری را در برابر اشعه‌های رادیولوژی دارند. اما پیش از آن به دوز یا میزان اشعه‌ی رادیولوژی می‌پردازیم:
در ایالات متحده، میزان اشعه‌ی رادیولوژی با واحد میلی سیورت یا mSv اندازه‌گیری می‌شود. در رادیولوژی سینه‌ی بیمار در معرض 0.1 mSv اشعه قرار می‌گیرد در صورتی که در مامو گرافی، در معرض 0.7 mSv اشعه قرار می‌گیرد. برای این‌که موضوع روشن‌تر شود باید بگوییم که یک فرد معمولی در طول یک سال در معرض 3 mSv اشعه از کل منابع احتمالی قرار می‌گیرد. با این توضیح، یک عکسبرداری رادیولوژی از سینه معادل مقدار اشعه‌ای است که به طور طبیعی در طول 10 روز دریافت می‌کنید.
کودکان آسیب پذیرتر هستند
قرار گیری مختصر در معرض تابش یون‌ساز برای بزرگسالان زیاد نگران کننده نیست چون سلول‌های بالغ می‌توانند به سرعت خود را ترمیم کنند. اما استخوان‌ها و بافت‌های بدن نوزادان و کودکان بیشتر در معرض خطر قرار دارد. سلول‌های کودکان همگام با رشد آن‌ها سریع‌تر تقسیم می‌شوند و امکان جهش و آسیب رسیدن به DNA را که قرار است همانند سازی شود بیشتر می‌شود. زنان باردار قبل از رفتن زیر دستگاه رادیولوژی باید پزشک را در جریان بارداری خود قرار دهند. گرچه اکثر اسکن‌های پزشکی جنین را در معرض پرتو‌ها قرار نمی‌دهند، اما برای اطمینان بیشتر حتما با یک پزشک در این زمینه صحبت کنید.
هم‌چنین به خاطر این‌که اثرات اشعه‌ها به مرور زمان خود را نشان می‌دهد، پزشکان فقط در موارد ضروری دستور رادیولوژی برای کودکان می‌دهند. این آسیب‌پذیری باعث می‌شود که کودکان بعدها بیشتر در معرض ابتلا به سرطان و بیماری‌های دیگر قرار داشته باشند.
سی تی اسکن
در شرایط خاص پزشک دستور سی تی اسکن می‌دهد تا بتواند دید سه بعدی روی بدن بیمار داشته باشد. این تصاویر سه بعدی با استفاده از اشعه‌ی ایکس جمع آوری می‌شود که میزان قرار گیری بیمار در معرض اشعه را افزایش می‌دهد. به همین دلیل سی تی اسکن به ویژه روی بچه‌ها به ندرت انجام می‌گیرد.
میزان قرار گیری در معرض اشعه را می‌توان کاهش داد
بدون شک رادیولوژی مضراتی برای بدن دارد، اما کارهایی زیادی می‌توانید انجام دهید تا میزان این اشعه‌ها را کم کنید.
اول این‌که باید بدانید دانشمندان راه‌هایی را ابداع کرده‌اند که تا قرارگیری در معرض اشعه‌ی ایکس را به حداقل برسانند که بیشتر شامل توصیه‌ها، اندازه‌گیری دوز ورودی پوست (میزان اشعه‌هایی که توسط پوست جذب می‌شوند)، حصول اطمینان از درست کار کردن دستگاه رادیولوژی و آموزش دادن افرادی که با دستگاه‌های رادیولوژی کار می‌کنند می‌شود.
برای این‌که مطمئن شوید بی‌دلیل در معرض اشعه‌های رادیولوژی قرار نمی‌گیرید، ببینید تکنسین‌ها و پزشکانی که با دستگاه رادیولوژی کار می‌کنند چه آموزش‌هایی دیده‌اند و مدرک تحصیلی‌شان چیست. بهتر است به تکنسین‌هایی مراجعه کنید که تحصیلات بالاتر و تجربه‌ی بیشتری دارند. به عنوان مثال برای اسکن‌های پیچیده‌تر به کلینیک‌هایی بروید که رادیولوژیست‌های آن مدرک تخصصی داشته باشند. بدون هیچ تعارف از پزشک خود بپرسید چرا عکسبرداری رادیولوژی لازم است یا لازم نیست.
کاهش اشعه‌ها
از کارکنان بخش رادیولوژی بپرسید لازم است برای عکسبرداری رادیولوژی یک پوشش محافظ مثلا پیش بند سربی به تن کنید. هم‌چنین برای رادیولوژی دندان‌ها از دندانپزشک بپرسید آیا رادیولوژی فوری مثلا در دسته‌های E و F انجام می‌دهد یا خیر. این نوع عکسبرداری مدت زمان قرار گرفتن در معرض اشعه‌ی ایکس را کاهش می‌دهد.
