چرا نمی‌توانیم از فست فود بگذریم

وقتی فست‌ فود مک‌دونالد شروع به تبلیغ برگر Big N با قیمت 1 دلار کرد، برخی دیگر از صاحبان مشاغل مجبور به فروش همبرگر زیر قیمت تولید شدند؛ زیرا قیمت تمام شده هر برگر 1.07$ بود. چگونه می‌توانستند از نظر مالی این امر را توجیه کرده و جبران کنند؟ فست‌ فود مک‌دونالد می‌دانست که همراه با هر برگر، سیب‌زمینی سرخ‌کرده و نوشابه نیز به‌فروش می‌رود و این دو درآمدهای جانبی پرسودی خواهند بود. قیمت یک لیوان نوشابه بزرگ برای فروشنده چند پنی تمام می‌شود اما قیمت فروش آن بیش‌از یک دلار است. این معامله بسیار خوب و پرسودی برای آن‌ها است و البته برای ما این‌طور نیست اما نمی‌توانیم کاری بکنیم زیرا شکر موجود در نوشابه به ما احساس سرخوشی می‌دهد. 

در تحقیقات اخیری که توسط متخصصان تغذیه صورت گرفته، به کشفیات جدیدی در مورد تاثیرات غذا بر ذهن و مغز و نحوه‌ی تصمیم‌گیری برای خوردن یک غذا پی بردند؛ نکاتی که برای ابر فست‌ فود زنجیره‌ای مثل مک‌دونالد، اسرار طلایی کسب و کار به‌حساب می‌آیند. در ادامه با 7 نکته در این‌باره آشنا می‌شوید:

در فست‌ فود مک‌دونالد تقریبا در هرچیزی کمی شکر وجود دارد، از نوشیدنی‌ها گرفته تا سس کچاب و همبرگر و سیب‌زمینی سرخ‌کرده. صاحبان فست‌ فود مک‌دونالد خوب می‌دانند که همه یک دلار اضافه بابت نوشیدنی همراه با غذا خواهند پرداخت، زیرا شکر اعتیادآور است. درست همانند کوکائین که می‌تواند باعث وابستگی فیزیولوژیک و روانی بشود، شکر نیز باعث وابستگی فرد می‌شود.

آزمایشات اخیر نشان داده است که مصرف شکر، تمامی نشانه‌های اعتیاد را به‌همراه دارد. ازجمله مصرف زیاد و پرخوری، ترک و ولع مصرف. محققان به مدت 12 ساعت موش‌های آزمایشگاهی را از خوردن بازداشتند، سپس برای دوره‌ی کوتاهی به آن‌ها مقدار بسیار زیادی غذا و آب شکر دادند و دوباره غذا و آب شکر را از آن‌ها گرفتند. این روند را چندین هفته ادامه دادند. هربار که امکان دسترسی به شکر به موش‌ها داده می‌شد یک دوره مصرف محسوب می‌شد و  به‌مرور زمان میزان شکر دریافتی آن‌ها به میزان دوبرابر افزایش یافت. وقتی مصرف شکر قطع می‌شد یا به موش‌ها داروهای ضد مواد مخدر داده می‌شد، که  از ایجاد حالت لذت در مغز جلوگیری می‌کند، در موش‌ها علائم ترک مواد مخدر دیده می‌شد، نظیر دندان قروچه و لرزش و رعشه بدن.

اخیرا در فست‌ فود مک‌دونالد موارد جدیدی مثل اسموتی‌های میوه‌ای مک کافی به منوها اضافه شده که میزان شکر موجود در آن‌ها به مراتب بیشتر از نوشابه است. با این حجم شکر مسلما شعار فست‌ فود مک‌دونالد درست است و ما حتما آن را دوست خواهیم داشت.

این واقعیت که به هر شهری که مسافرت کنید در عرض کمتر از پنج دقیقه یک فست‌ فود پیدا می‌کنید باعث می‌شود که احتمال خوردن اجباری فست‌ فود بسیار بالا برود. درست همانند کوکائین و هروئین که علت اصلی اپیدمی مصرف آن‌ها موجود بودن و دسترسی آسان به این مواد است.

یکی از دلایل این‌که دسترسی آسان ما را به‌راحتی وسوسه می‌کند کنترل هیجانی کم است. بعضی از ما در مواجهه با وسوسه‌ها مقاوم‌تر هستیم و برخی دیگر خیلی ساده آن‌ها را می‌پذیرند. فعالیت دوپامین در نوکلئوس اکومبنس، مرکز پاداش مغز، می‌تواند با مداخله در عملکرد بخش جلویی مغز و ناحیه ‌ی کنترل هیجان مغز، بر قابلیت تصمیم‌گیری مغز تاثیر گذاشته و آن را با مشکل مواجه کند.

دوپامین دارای پنج نوع گیرنده خاص است که از 1 تا 5 شماره‌گذاری می‌شوند. اما گیرنده‌های دوپامین 2 (D2) در خوردن اجباری نقش بسیار مهمی دارند. مطالعات نشان می‌دهد که در افراد بسیار چاق ، گیرنده‌های D2 کمتر با شاخص توده‌ی بدنی بالاتر در ارتباط هستند. هرچه تعداد این گیرنده‌ها کمتر باشد، احتمال خوردن اجباری در فرد بیشتر می‌شود و حتی گاهی مقاومت در برابر بیشتر کردن میزان غذا نیز مشکل‌تر خواهد شد. 

قیمت پایین درد جدایی از پولی که به‌سختی به‌دست آوردید را کاهش می‌دهد. وقتی دو نیروی مخالف سعی در قانع کردن و وسووسه کردن شما دارند، تصمیم‌گیری سخت می‌شود؛ در این مورد این دو نیروی مخالف عبارتند از پول خرج کردن در مقابل غذا خوردن. مغز هزینه‌ها و مزایای یک تصمیم را در قسمتی به‌نام قشر اوربیتوفرونتال انجام می‌دهد. تصاویر گرفته‌شده از مغز انسان نشان می‌دهد که از دست دادن پول می‌تواند همان الگوی رفتاری و واکنشی را در مغز ایجاد کند که با ضربه خوردن انگشت پا ایجاد می‌شود. از دست دادن پول درد دارد. با این‌ حال فست‌ فود مک‌دونالد این مشکل را با قیمت‌گذاری بسیار ارزان ساندویچ‌هایش حل کرده است. در فست‌ فود مک‌دونالد بدون درد از دست دادن پول، غذای مورد علاقه خود را می‌یابید. آن‌ها با این‌ کار تصمیم‌گیری را برای مغز آسان کرده‌اند.

طبق نظریه‌ی جونا لهرر در مقاله‌ای با عنوان «قشر پیشانی»، مغز ما در طول زمانی که غذا بسیار نادر و کم‌یاب بود دچار تکامل شد، بنابراین در انتخاب غذاهایی که دارای کالری بسیار زیادی دارند، عادت کرده و ماهر شده‌ایم. سپس محققان دو آب‌سردکن را در دسترسی موش‌ها گذاشتند، یکی از آن‌ها پر از آب معمولی بود و دیگری پر از آب شکر (آب شیرین). موش‌ها هیچ ترجیح خاصی در انتخاب آب‌ها نداشتند، برای آن‌ها آب شکر مزه‌ای مشابه آب معمولی داشت. اما با این وجود، بعداز گذشت چندین ساعت موش‌ها گرایش عجیب و زیادی به خوردن آب شکر نشان دادند. برای حصول اطمینان از این‌که موش‌ها قادر به تشخیص مزه آب نیستند و صرفا کالری بیشتر را ترجیچ می‌دهند، محققان این بار برای شیرین کردن آب از سوکرالوز (مثلا اسپلندا) استفاده کردند. موش‌ها این آب را نخوردند.

وقتی دانشمندان به بررسی مغز موش‌ها پرداختند، دریافتند که حتی باوجود این‌که موش‌ها قادر به چشیدن مزه‌ی آب نمی‌باشند، در مواجهه با آب شکر دوپامین ترشح می‌کنند ولی این اتفاق، هنگام نوشیدن آب معمولی یا آب سوکرالوز رخ نمی‌دهد. این بدان معنا است که مغز ما قادر به تشخیص تفاوت میان غذاهای پرکالری و غذاهای رژیمی را دارد، حتی باوجود این‌که این غذاها طعم مشابهی داشته باشند.

باتوجه به سرعتی که با آن هر یک از داروها به مغز می‌رسند، سلسله مراتبی در پتانسل و قابلیت اعتیادآوری در آن‌ها وجود دارد. قرص‌ها پس از بلعیده شدن در معده از هم می‌پاشند و به‌سمت مسیرهای هضم غذا فرستاده می‌شوند و پیش از این‌که بتوانند به مغز برسند، وارد جریان خون شده و جذب آن می‌شوند. بنابراین بعد از مدت زیادی که از مصرف دارو می‌گذرد، شاهد نتیجه‌ی مصرف آن خواهید بود. اما با تزریق مستقیم هروئین به درون رگ و ورود به جریان خون، از این تاخیر در زمان جلوگیری می‌شود و بعد از چندین ثانیه مستقیما به مغز می‌رسد. هر چه زمان مصرف مواد به زمان مشاهده نتایج آن نزدیک‌تر باشد، این ارتباط قوی‌تر خواهد بود.

فست‌ فود هم به همین شکل عمل کرده و به‌سرعت حس گرسنگی را از بین می‌برند. حتی گاهی نیاز به پیاده شدن از اتومبیل خود هم ندارید. می‌توانید با سفارش غذا در یک رستوران ماشین‌رو، در عرض دو دقیقه در حال رانندگی شروع به غذا خوردن کنید. در منزل، در این مدت زمان کوتاه حتی نمی‌توانید ماهی‌تابه را داغ کنید. هرچه زوتر به برگر برسید، مسلما مغزتان هورمون‌های خوشایند بیشتری ترشح کرده و زودتر به احساس سیری می‌رسید.

همان‌طور که پاولووی محقق توانست کاری کند که یک سگ با شنیدن صدای زنگ، بزاق ترشح کند، فست‌ فود مک‌دونالد هم همین‌کار را می‌کند و باعث می‌شود که هر بار که «صدای زنگ» را می‌شنوید، آب از دهان شما راه بیافتد. پاولوو نشان داد که اگر هربار قبل از غذا دادن به سگ، زنگی را به‌صدا دربیاورد، درنهایت تنها شنیدن صدای زنگ می‌تواند باعث ترشح بزاق دهان شده و موجب برانگیختن اشتها شود.

فست‌ فود مک‌دونالد تیز در سراسر کشور با هر بار ورود شما به مغازه، تجربه مشابهی را برای شما به‌وجود می‌آورند. هر یک از کارکنان به‌گرمی و به‌صورت مشابهی به شما خوش‌آمد می‌گویند، منوی غذا همیشه مشابه است و همان تصاویر و لوگوهای همیشگی به دیوارها نصب شده است. هر چه این تجریبات و تصاویر ثابت‌تر باشند، مغز نیز بیشتر با غذا ارتباط برقرار خواهد کرد.

نتیجه این امر در مغز، ترشح دوپامین خواهد بود، مولکولی که درهنگام شادی و لذت بردن از چیزی ترشح می‌شود. البته یکی از جنبه‌های شگفت‌انگیز مغز، توانایی یادگیری و پیش‌بینی درباره جهان برمبنای تجربیات گذشته است. وقتی مغز بیاموزد که اشارات و نشانه‌های خاصی یک جایزه و شرایط خوشایندی در پی خواهد داشت، به‌محض مشاهده آن نشانه‌ها و علامات و حتی پیش از رسیدن به جایزه و آن شرایط خوشایند، نرون‌های دوپامین شروع به ترشح می‌کنند. دوپامین تنها شرایط و تجربه لذت‌بخشی را برای شما رقم نمی‌زند، بلکه به شما این انگیزه را می‌دهد تا بار دیگر نیز به دنبال کسب آن لذت باشید. به‌محض مشاهده نشانه‌ها، مغز شروع به پیش‌بینی آن جایزه و شرایط خوشایند خواهد کرد. این پیش‌بینی بخشی از لذت است. آیا همراه با این لذت، سیب‌زمینی سرخ‌کرده هم می‌خورید؟

در تحقیقاتی که اخیرا انجام شده محققان در دو ظرف مختلف به بچه‌ها ناگت دادند؛ یکی از ظرف‌ها بدون نام بود و دیگری در ظرف‌ها و بسته‌بندی‌های مخصوص مک‌ناگت بود. همان‌طور که انتظار می‌رفت، بچه‌ها ناگت‌های را انتخاب می‌کردند که شبیه به غذایی بود که آن‌ها را خوشحال می‌کرد. تحقیقات اعصاب‌شناسی نشان داده‌ است که بخش زیادی از لذت غذا خوردن فقط به مزه غذا مربوط نمی‌شود، بلکه مربوط به خاطراتی است که با آن غذاها همراه است.

در مطالعه‌ای که با تصویربرداری از مغز درباره چالش پپسی انجام شد، رید مونتاژ از دانشکده پزشکی بایلر ابتدا به شرکت‌کنندگان با چشمانی بسته، یک آزمایش چشیدن نوشابه کوکاکولا و پپسی را داد و در همان زمان با استفاده از اسکنرهای ام.آر.آی از مغز تصویربرداری می‌کرد. شرکت‌کنندگان کوکاکولا و پپسی را به یک اندازه ترجیح می‌دادند و هر دو نوشابه باعث فعالیت بخش قشر جلویی مغز می‌شود، بخشی که در ایجاد احساس لذت دخیل است. اما وقتی به شرکت کنندگان گفته شد که داشتند کوکاکولا می‌نوشیدند، تمامی ترجیح‌ها و علائق آن‌ها تغییر کرد. حال 75 درصد آن‌ها کوکاکولا را ترجیچح می‌دادند و حتی عملکرد و فعالیت مغز نیز تغییر کرد. هیپوتالاموس که بخش اصلی شکل‌گیری خاطرات است، شروع به فعالیت کرد و در عکس‌ها روشن شد. به این معنی که نوشیدن کوکاکولا بیش‌از هر نوشیدنی عمومی بدون الکلی، باعث فعالیت و زنده شدن تمامی خاطرات شما از کوکاکولا می‌شود. خوردن بعضی ساندویچ‌های خاص نیز نه‌تنها پاسخگوی اشتهای شما برای خوردن است، بلکه باعث می‌شود خاطرات کودکی خود را به‌خاطر بیاورید.

همه‌ی ما می‌دانیم که مصرف فست‌ فود برای ما مضر است، اما آیا کسی می‌تواند در مقابل خوردن آن‌ها مقاومت کند؟ آیا فیلم call of the Sirens   را به‌خاطر دارید؟  یکی از راه‌هایی که برای مقابله با فست‌ فود وجود دارد این است که از اودیسه، قهرمان این فیلم یاد بگیریم. او از دست سایرن‌ها فرار کرد و به خدمه کشتی خود گفت هنگام گذشتن از کنار سایرن‌ها او را محکم به دکل کشتی ببندند تا نتواند نظر خود را تغییر داده و به‌دنبال سایرن‌ها برود. هر چه به سایرن‌ها نزدیک‌تر می‌شدند، آوای آن‌ها اودیسه را بیشتر اغوا می‌کرد و او تصمیم گرفت آواز آن‌ها را دنبال کند. او با عجز و التماس از خدمه کشتی خواست تا او را باز کنند اما خدمه که خود را برای این لحظه ضعف او آماده کرده بودند، از پذیرش درخواست وی امتناع ورزیده و او را محکم‌تر بستند و او توانست با کمک دوستان خود زنده بماند.

اگر می‌خواهید دست از عادات خود بردارید، به کمک دوست‌تان نیاز خواهید داشت. نیازی نیست شما را به صندلی ببندند، اما می‌توانند عواقبی برای رفتار شما در نظر بگیرند. مثلا اگر شما قول خد را زیر پا بگذارید، آن‌ها مقداری از پول شما را به شرکتی اهدا خواهند کرد که شما از آن متنفر هستید. به‌ این‌ صورت شما نه‌تنها در مقابل خود مکلف هستید، بلکه در مقابل ارزش‌ها و جامعه‌ی خود نیز متعهد خواهید شد.